İslam Medeniyetinde Astroloji

Astroloji- İlm-i Ahkam-ı Nücûm Nedir?

Yıldızların insanları etkilediği inancına dayanan sözde bilim dalı veya yıldızların hükümleri ilmine astroloji denir. İslam dünyasında ise astrolojiye , ilm-i ahkam-ı nücum adı verilmiştir. Astroloji kelimesi Yunanca yıldız anlamına gelen astro ve bilgi anlamına gelen logos kelimelerinden türemiştir.

Ortaçağda astroloji bazı filozof ve kelamcıların muhalefetine maruz kalmıştır ve sonucunda da din ile uzlaşmaz bir sanat olduğu düşüncesine mahkûm edilmiştir.

Astroloji ile Astronominin ( İlm-i Felek ) Farkı ?

Hiç şüphesiz ilk fark, astronominin metamatiksel ilimlerin bir kolu olması ; astrolojinin ise tabii ilimlere ait bir kol özelliğinden şüphe edilmiş ve sözde ilim dahi denilmiştir. Farabi, İhsa’ü’l-ulüm adlı eserinde astroloji ve astronomi arasında farklar bulundğundan bahsetmiş ve iki ilmi ayrına unsurun astrolojiye geçen ahkam tabiri olduğunu vurgulamıştır. Hatta FArabi , en- Nüket fi ma yasıhhu ve mala yasıhhu min ‘ilmi’n nücum adlı bir eser kaleme almış ve bu eserde astronomi ile astrolojinin ilmi usuller bakımından ayrımını yapmak istemiştir. İbn Sina da Farabi’nin görüşünü benimsemiş ve bu görüşü sürdürmüştür.

Aynı zamanda astroloji yıldızların konum ve hareketlerinin bir işaret sistemi oluşturduğuna ve bu sistem sayesinde gelecek , şimdiki durum ve geçmişe dair bilgi elde etmenin mümkün olduğuna inanılmasıdır; bu anlamda astroloji astronominin metafiziğidir.

Kısacası astronomi ve astroloji aynı ilim gibi görünse de , esasen birbirinden tamamen farklı iki ayrı ilim dalıdır.

İSLAM’IN ASTROLOJİYE BAKIŞ AÇISI

Ortaya çıktğı günden itibaren ilmi bir çok muhalefete maruz kaldı. Bazı kesimler astrolojiyie falcılık gibi yorumladı ve dinde yeri olmadğına kanaat getirdiler. Özellikle astronomiden sonra filzof ve kelamcıların muhalefetine maruz kaldığı önceden belirtilmişti. Zira ilk zamanlardan insanı kozmik güçlerin basit bir laeti olarak gören determinizm , derhal ülemanın sert eleştri ve ithamlarına hedef oldu. El- kındi , Fahrettin er- Razi ve İhvanu’s Safa mensupları astrolojiye saygı duyup , ilim olduğunu kabullendiler. Anbcak Farabi, ibn Sina , İbn Rüşd ve birçok filozof astrolojinin dayandığı temel ilkelere saldırdılar ve bu yen ilim dalını kabul etmediler.

İbn Haldun’a göre yıldızların insanlar üzerinde hiçbir tesiri olamaz. Zira Dünya üzerinde tek fail Allah’tır ve yıldızların etkisi ile bazı hadiselerin meydana geldiğine inanmak dini inanca aykırı durumdur.

Astroloji , kendisine karşı oluşturulan tüm kınama ve eleştirilere rağmen İslam içindeki yerini korudu ve geliştirdi. Hatta Müslüman astrologlar ( Müneccimler) dahi yetiştirdi. İslam müneccimleri de burçlar ile ilgilendi ve yıldız haritaları düzenlediler.

Müneccim Astrolog

Astroloji ilmi ile meşgul olan kişiye müneccim adı verilir. Müneccim genelde eski devirlerde kullanılan bir tabir iken, günümüzde eş anlamlısı olarak astrolog kullanılmaktadır.

Müneccim, yıldızların konumunu ve çoğrafi etkiyi göz önünde bulundurarak bu etkenleri gözlemleyip yorumlarda bulunabilirdi. Yani müneccim bu işlemleri yaptıktan sonra ;

Her şeyden önce , şu anda burada bulunmayan bir kişinin ne yaptığı, hırsızlıktan kimin sorumlu olduğu , kayıup eşyanın nerede bulşunduğu vs. gibi sorunlara cevap verebilirdi,

Müneccim, herhangi bir işe el atarken , en elverişli anı hesaplayabilirdi ( ihtiyarat).Mesela el-Yakubi , Bağdat’ın kuruluşu ile ilgili olarak , Halife el- Mansur’un temelleri tam müneccim Nevbaht ile Maşaallah’ın belirttiği anda attığı rivayet etmektedir.

Müneccim geleceği önceden görebilir, olayların kaynağı ile ilgili sistem , bir kimsenin doğumu vya bir saltanatın başlaması, bir mezhep ya da dinin ortaya çıkışı ile ilgili verilerden yararlanarak , bunların bşlarına ne tür işlerin geleceğişne dair önceden kehanette bulunmaya imkan tanıyordu. Daha önce zikredilen iki sistemden farklı olan bu son sistem, bir insanın doğumu ya da bir olayın vukuu anında burçların birbirine göre olan durumları bir daha değişmeyecek şekilde yeni doğanın mukadderatını veya olayın sonuçlarını tayin edeceği şeklindeki ilkeye dayanıyordu.

TABİİ ASTROLOJİ VE AHKAM ASTROLOJİSİ

Astrolojiyi kendi içerisinde tabii astroloji ve ahkam astrolojisi olmak üzere iki ana başlık altında incelemekteyiz.

Tabii Astroloji

Feleklerin ( gökküre) atmosfer ve yeryüzündeki dört unsura dayalı fiziki nesne ve olaylar üzerine yaptığı tesirleri inceler ve eski astronominin kozmolojik modelini esas olarak tahmin ve kehanette bulunur.

Tabii astrolojinin içerisinde en önemli yere enva sahiptir.

Enva: Araplarda yıldızların hareketiyle hava durumu ve iklimler arasında ilgi kuran, çeşitli takvimlere esas teşkil eden halk astronomi ve meteoroloji bilgisidir.

Arap coğrafyası genelde çölden meydana geldiği için Araplar genelde geceleyin yolculuk yapardı. Yıldızlar ise Araplara gece yolculukları esnasında yol göstericiydi. Ancak Araplar için yıldızların önemi bu kadarıyla sınırlı değildi. Araplar yıldızların meteorolojik olaylara ve iklim değişikliklerine yol açtığına inanmaktaydı.

Cahiliye Arapları enva disiplini büyük ihtimalle Mezopotamya bölgesinden etkilenerek almıştı. Düşüncelerine göre, yıldızlar her türlü meteorolojik olayda etkiliydi. Bu düşünce sonrası Araplar yılzdızlara bir ululuk yüklemiş oluyordu. Ancak İSlamdan sonra Arapların envaya bakış açısıda değişti. Çünkü meteorolojik olayları yızdızlara bağlamakta Allah inancına ter düşülmüş oluyordu. Nitekim Hz. Peygamber de enva konusundaki batıl inancı kınayarak yapmuru yağdıranın Allah olduğunu belirtişm , yağmurun yağışına bir yıldızın doğup batmasına bağlayanların o yıldıza tapıp Allahı inkar etmiş olacaklarını bildirmiştir.

Ahkam Astrolojisi

Ahklam astrolojisi , gök cisimlerinin insan kaderi üzerinden etkileri olduğu inancıyla gelecekhakkında kehanetlerde bulunur.

Ahkam astrolojisinde kendi içersinde mevalid ve ihtiyarat olarak iki gruba ayrılır.

2.a Mevalid

Bir insanın doğum sırasında yıldızların bulunduğu yere bakarak kehanet yapmaya mevalid denir. Mevalid sanatı ilk defa BAbilliler tarafından uygulanmıştır. Ve gelişmesinde Hindistan’ın önmli katkısı olmuştur.

Mevalid, müneccimin bir yıldız haritası çıkarması ve haritanın verdiği bilgi ölçüsünde yorum yapması ile meydana gelir.

2.b. İhtiyarat

Belirli bir işi uğurlu ve uğursuz olduğuna inanılan vakitlerde yapıp yapmamayı mümkün kılan takvimler hazırlamak işine ihtiyarat adı verilir.

Hazırlanan takvime bakılarak yapılacak iş için en uygun zamanın seçilmesine çalışılır. İhtiyarat, müneccimin temel görevlerinden birisiydi. Örneğin; Abbasi halifeleri yanlarından müneccimleri eksik etmezlerdi. Müneccim yapılacak iş ile ilgili gerekli takvimi hazırlayıp, yorumlarda bulunurdu.

İslam Astrolojisine Katkıda Bulunmuş Alimlerden Bazıları :

1- BATLAMYUS

Aslında astronom, matematikçi, coğrafyacı ve müzik bilginidir. İslam astronomisi üzerinde önemli etkileri olmuştur.

Batlamyus’un doğum tarihi net olmamakla birlikte 108 yılında doğduğu düşünülmektedir. İslam kaynaklarında BAtlamyus el-Kaluzi adıyla anılmıştır.

İslam dünyasında astronomi, astroloji ve coğrafya alanlarındaki Hint ve İran kaynaklarından sonra II: ( VIII.) yüzyıldan itibaren Grek kaynaklarına da ilgi duyulmaya başlandı. Özellikle Batlamyus ‘un metotlarına ve geometrik ispatlarına olan ilgi gözleme dayalı astronomide önemli gelişmeler doğurdu.

Batlamyus, astronomi, astroloji, coğrafya ve müzik alanında eserler kaleme almıştır. Astroloji ile ilgili eserleri şunlardır:

El-Makalatü’l-erba: Dünya astroloji literatürü arasında en ünlü eserlerden birisidir ve bir çok yazma nüshası bulunmaktadır. Türkçe ve Farsça tercümesi bulunmaktadır.

Ebu Ma’şer el- Belhi

10 Ağustos 787 tarihinde BElh’te doğdu ve ilk öğrenimini burada yaptı. Bir ara el- Kindi hakkında eleştirilerde bulunup ve haklıda kışkırttığından dolayı, el- Kindi’nin hazırladığı bir plan sonucu astronomi ve astrolojiye merak salmıştır.

Ebu Ma’şer , bazı kaynaklarda astronomi ve astroloji alanında İslam milletleri arasında en alim kişi olarak gösterilir.

İlk ve ortaçağ bilim düşüncesinde hakim olan genel anlayışa göre ay üstü alemi her bakımdan ay altı alemini sürekli olarak etkilemektedir. Bu ilkeden hareket eden Ebu Ma’şer, astronominin müspet verilere dayanarak astrolojiyi temellendirmeye çalışmıştır. Ona göre zamanı belirleyen ve mevsimlerin meydana gelmesini sağlayan yıldızlar elbette ki şahsın ahlak, karakter ve psikolojik yapısı üzerinden de etkili olacaktır.

Ebu Ma’şer’in 35 veya 38 eserinin olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Eserlerinden bazıları şunlardır:

el-Medhalü’l-kebir ila ‘ilmi ahkami’n n-cum : Eser 8 makale şeklinde düzenlenmiştir. Makalelerde sırasıyla astrolojinin filozofik ve tairihi gerekçesi , sabit yıldızlarla burçların sayıları ve özellikleri, yedi gezegenin ve bilhassa güneşle ayın yeryüzüne olan etkileri, gezegenlerin birbiriyle ve insanlarla olan ilişkileri , burçlarla iklimler arasındaki münasebet, gezegenlerin güçleri ve aralarındaki bağlantılar, astrolojiyle ilgili temel bilgiler konu edilmiştir. Süleymaniye Kütüphanesinde nüshası bulunmaktadır ve yayınlamıştır.

El-Medhalü’s-sagir: XII. Yy. da Latince’ye çevrilmiştir. Burçların mahiyeti ve işaretleri gezegenlerin tek başlarına ve güneşe nispetle konumları, gezegenlerin yirmibeş konumu, gezegenlerin güçleri ve iyilikleri , gezegenlerin karakterleri ve işaretleri, talih, gezegenlerin yükleşi hakkında bilgiler verilmektedir.

Kitabü’n-Nükat: Ay veya gün olarak bir yılın astrolojik karakteriyle ilgili kısa bir çalışmadır.

Kitabü’l – İhtiyarat ‘ala menazili’l- Kamer: Ayın mevziilerinden hareketle bir felaketi önlemek veya başarıyla sonuçlanması arzulanan bir teşebbüse girişmek için uygun zaman araştırmayı, geleceğin uğurlu veya uğursuz özelliğini tespit etmeyi konu alan bir çalışmadır.

Ebu Maşar 99 yağında Vasıt’ta öldü.

Bibliyografya

İbn Haldun, “ Mukaddime 2”, haz.: Süleyman Uludağ, Dergah yay., İstanbul, 1983
Astroloji, “ İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti” , Hikmet yay., İstanbul
Aydın, CengizBAtlamyus, DİA
Dizer, Muammer, “Enva”, DİA
Fehd, Tevfik, İlm-i Ahkam-ı Nücum
Nallıno , C.A.,”Astroloji”, İA
Uysal , Enver, “Ihvan-ı Safâ, DİA